MC Magazine #2, najaar 2011
Tien jaar nadat haar vader zelfmoord pleegde maakte Lenne Koning een voorstelling over de dood, Schaduwtijd. “De wanhoop van het verlies is onder de voorstelling gekropen.”
Een ambulance die kort de Haarlemmerweg blauw verlicht. Een jong meisje met man die voorbijlopen, vlak nadat een actrice vertelt hoe ze achter de kist aanliep, met daarin haar vader. Heel bewust liet theatermaker Lenne Koning (28) de wand van ramen van de kleine studio van het MC Theater onafgedekt. Zoals mensen in rouw steeds geconfronteerd worden met de wereld die gewoon doorgaat, zo wilde Koning de buitenwereld haar voorstelling Schaduwtijd in laten komen. “Dat werkte soms zo mooi. Dat zijn cadeautjes.” De voorstelling wordt in december dit jaar hernomen, weer in dezelfde ruimte, met nieuwe argeloze voorbijgangers die plots een diepere laag aan de voorstelling kunnen geven.
Koning maakte de voorstelling vorig jaar, tien jaar nadat haar eigen vader overleed. Hij pleegde zelfmoord toen ze zeventien was. “Ik wilde een stuk maken over hoe abstract het is dat iemand er ineens niet meer is. En over hoe mensen met dat verlies omgaan. Over die bewonderenswaardige veerkracht van mensen die zich toch weer open durven te stellen, en zich daarmee ook weer kwetsbaar maken voor nieuw verlies dat zeker gaat komen.” Ze maakte een voorstelling zonder ‘verhaaltje’, maar met losse beelden, scenes, teksten, die samen één geheel vormen. “De wanhoop van het verlies, hoe het voelt dat de grond onder je voeten vandaan valt, dat moest onder de voorstelling kruipen,” zegt Koning. “Daarin is een lach af en toe belangrijk, want daardoor stelt het publiek zich open.”
Voor ze met de twee actrices, Senna Gourdou en Khadija Massaoudi, drie weken de studio indook om de voorstelling te maken, liet ze het onderwerp een zomer lang sudderen. Koning schreef een stapel teksten, van dialogen tot filosofische verhandelingen en poëtische monologen. “Als mensen het hebben over de dood of hun verdriet, dan gaat dat bijna altijd in cliché’s. Die grond onder je voeten die wegvalt, komt altijd terug. Als je dat leest bij die overlijdensberichten denk je, nou, dat is ook altijd hetzelfde. Maar voor iedereen die het overkomt, voelt het toch zo. En niet anders.” En ook al is dood een gegeven, eigenlijk de doodnormaalste zaak van het leven, komt het toch voor iedereen ‘plotseling’, of ‘onverwacht’. En als je op de dood let, is de dood overal. In een uitzending van Man Bijt Hond hoorde ze een man over leven met het verdriet van de dood van zijn dochter zeggen, ‘het is toch leven met de handrem erop’. “Een hele mooie vertaling van het cliché,” vindt Koning. Ze hoorde een filosoof op tv een verhandeling houden over de aanwezigheid van afwezigheid. “Hij zei: ‘als ik in een café zit te wachten op een vriend, dan zie ik de afwezigheid van die vriend. En niet de afwezigheid van iemand anders’.” Dat fragment heeft geleid tot een scene waarin Khadija Massaoudi, een van de actrices, wijst op een wereldbol en zegt: ‘dit is de wereld. Maar voor mij is dit de wereld zonder mijn vader’. Ze vraagt vervolgens mensen in het publiek hoe zij de wereld zien. Tijdens een van de voorstellingen antwoordde een vrouw heel rustig: ‘ik zie de wereld zonder mijn man’,” zegt Koning. “We proberen het heel open, te doen. Het publiek moet niet het gevoel hebben dat het gebruikt wordt voor de voorstelling. We willen graag dat iedereen het samen beleeft, dat er saamhorigheidsgevoel ontstaat.” Dat er maximaal vijftig mensen publiek in de ruimte van de kleine studio kunnen helpt daarbij, denkt Koning.
Dat de theatermaker ging werken met twee vrouwen in plaats van met mannelijke acteurs was volgens haar geen bewuste keuze. “Ik wil werken met acteurs die ik interessant vind, ik moet benieuwd zijn naar wat zij over het onderwerp te melden hebben. Want zij dragen veel bij aan de voorstelling. Senna en Khadija zijn zulke acteurs.” Misschien heeft het vrouwelijke, open, zachte er ook wat mee te maken. “Ja, mijn broer ging ook heel anders om met de dood van mijn vader. Die is zo boos geweest, zo boos. Bij mij duurde dat heel lang voor ik zover was.”
“Laat een ding duidelijk zijn,” zegt Koning, ‘Schaduwtijd gaat niet over mij of mijn vader’. De teksten komen voort uit persoonlijke gevoelens, ook die van de actrices, maar ze zijn overstijgend, zegt Koning. Het gaat niet over concrete voorvallen, maar over het algemene gemis, het verdriet, de abstractie van verliezen. Iedereen moet zich erin kunnen herkennen.
“Ik denk ook dat ik die tien jaar nodig heb gehad om met afstand naar mijn eigen verdriet te kunnen kijken,” zegt Koning. “Als we aan de voorstelling aan het werk waren, dan was ik ook totaal niet met mijzelf bezig, ik dacht helemaal niet over mijn eigen verdriet na.” Twee jaar geleden maakte ze al de voorstelling Vrije Val, bij het Hollandse Nieuwe festival. Die voorstelling ging over zelfmoord. “Toen ik naar de toneelschool ging, een jaar na de dood van mijn vader, hoopte ik al dat ik ooit zulke voorstelling zou kunnen maken,” zegt Koning. “Dat ik dat mooie zou kunnen wat kunst kan doen: iets wat zo verdrietig en pijnlijk en lelijk is, maken tot iets moois waar mensen door geraakt worden.”
Schaduwtijd is te zien van 8 tot en met 10 december 2011 in het MC Theater.